Ασκήσεις στους τρόπους και στα μέσα πειθούς

Κριτήριο αξιολόγησης

Να βρείτε στα παρακάτω παραδείγματα τους τρόπους και τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας:

Α.  Αν ληφθεί υπόψη, όμως, η άποψη του Jacob Bronowski ότι «το να αδιαφορεί [1] μια κοινωνία ή ένας λαός για την επιστήμη είναι σαν να περπατά με ανοιχτά μάτια προς τη σκλαβιά», τίθεται ως ζητούμενο οι επιστήμονες να αναδέχονται την κοινωνική ευθύνη και να υπηρετούν με την ερευνητική εργασία τους ό,τι ανεβάζει το επίπεδο (πνευματικό και βιοτικό) του λαού .

Β. Ο δικός μας χαρακτήρας είναι ζυμωμένος με το αίμα μιας μνήμης που δε [2] διαθέτουν οι άλλοι ευρωπαϊκοί λαοί. Φέρνουμε εμείς οι Έλληνες μια διάσταση ιστορίας μέσα μας με γεγονότα που μας πονούν, με νίκες κι αποτυχίες που μας φτερώνουν ή μας τυραγνούν. Πολιτιστικά είμαστε Ευρωπαίοι, ιστορικά νιώθουμε πριν απ’ όλα Έλληνες. Η πτώση της Πόλης μας δένει κόμπο το λαρύγγι ενώ τον Άγγλο ή το Γερμανό τον αφήνει σχεδόν αδιάφορο.

Γ. Στην εποχή μας σκάνδαλο είναι ότι πέφτει το χρηματιστήριο και όχι ότι κάθε [3] λεπτό πεθαίνουν 25 παιδιά από ασιτία. Ότι 250 εκατομμύρια αγοράκια και  κοριτσάκια σε όλον τον κόσμο ηλικίας 5 – 14 χρόνων δουλεύουν 14 – 16 ώρες την ημέρα δένοντας κόμπους σε χαλιά, στρίβοντας φύλλα καπνού, κόβοντας σπίρτα. Ότι παιδάκια παραμορφώνουν τα χέρια τους ράβοντας μπάλες, κόβοντας διαμάντια, παραμορφώνουν τα πόδια τους δουλεύοντας σε υαλουργίες, σε νταμάρια ή κάνοντας τους βαστάζους στις αγορές (...) ότι παιδάκια ξεφορτώνουν τούβλα στο Νεπάλ για 70 δρχ. σε κάθε 100 διαδρομές μεταξύ του φορτηγού και του γιαπιού.

Ε. Όμορφος ο κόσμος της ελεύθερης αγοράς, ο κόσμος της παγκοσμιοποίησης [4] που «προάγει τον πλούτο των εθνών και την ευημερία των ατόμων». Υπάρχουν στον πλανήτη ένα δισεκατομμύριο φτωχά παιδιά και οι στατιστικές της Unicef  λένε ότι ένα στα δύο εργάζεται στην κυριολεξία για ένα πιάτο φαί στις βιομηχανίες που παράγουν προϊόντα made in ... που πωλούνται στις αγορές της Δύσης. Οι στατιστικές επίσης λένε ότι το ένα στα δύο παιδιά των φτωχών και απόκληρων του πλανήτη είναι πλεονάζον. Οι αγορές δεν το χρειάζονται. Δεν είναι παραγωγικό. Και όποιος δεν παράγει, ως γνωστόν, δε χρειάζεται. Γι’ αυτό καλύτερα να πεθαίνουν προτού μεγαλώσουν και γίνουν επικίνδυνα.

Στ. Η Διεθνής Αμνηστία αναφέρει ότι στο Μεξικό κάποιοι κρατούμενοι τυγχάνουν [5] κακής μεταχείρισης. [Άρα, στο Μεξικό κάποιοι κρατούμενοι τυγχάνουν κακής μεταχείρισης]

---

 [1]Επίκληση στη λογική (χρησιμοποιεί έναν υποθετικό συλλογισμό του τύπου: Αν α  τότε β )

Επίκληση στην αυθεντία: ουσιαστικά στηρίζει το συλλογισμό του στην άποψη του  Bronowski.

 [2]Επίκληση στο συναίσθημα: λέξεις συναισθηματικά φορτισμένες (εμείς οι Έλληνες, α΄ πληθυντικό πρόσωπο), αναφορά σε συγκινητικά γεγονότα (νίκες, αποτυχίες, πτώση της Πόλης) με σκοπό να προκληθούν αισθήματα εθνικής περηφάνιας και συγκίνησης.  Μεταφορική/ συγκινησιακή χρήση της γλώσσας (ζυμωμένος…/μας φτερώνουν/κόμπο στο λαρύγγι)

Επίκληση στη λογική: Χρησιμοποιεί ένα παράδειγμα  ως τεκμήριο της θέσης του ότι οι Έλληνες είναι «ζυμωμένοι με το αίμα μιας μνήμης που δε διαθέτουν οι άλλοι λαοί (πτώση της Πόλης)

 [3]Επίκληση στη λογική: τεκμήρια (αριθμητικά δεδομένα: π.χ. κάθε λεπτό πεθαίνουν 25 παιδιά…

Επίκληση στο συναίσθημα: ειρωνεία: σκάνδαλο είναι ότι πέφτει το χρηματιστήριο

Συναισθηματική  γλώσσα: υποκοριστικά (παιδάκια, αγοράκια, κοριτσάκια)

Περιγραφή δύσκολων συνθηκών εργασίας και κακομεταχείρισης παιδιών.

 [4]Επίκληση στη λογική; Στατιστικά στοιχεία, αριθμητικά δεδομένα.

Κυρίως:  Επίκληση στο συναίσθημα:

Ειρωνεία; «όμορφος κόσμος» αντίθεση σε αυτό που λέγεται με αυτό που πιστεύει ο πομπός. «Όποιος δεν παράγει… επικίνδυνα»

 [5]Επίκληση στην αυθεντία. Στηρίζει το επιχείρημά του στις αναφορές της Διεθνούς Αμνηστίας που θεωρούνται αυθεντία στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Τρόποι και μέσα πειθούς: Επίκληση στο συναίσθημα

Επίκληση στο συναίσθημα

            Τα μέσα  πειθούς που μπορεί να αξιοποιήσει ο πομπός, όταν επικαλείται το συναίσθημα του δέκτη είναι η περιγραφή, η αφήγηση, το χιούμορ και η ειρωνεία. Συνήθως η περιγραφή και η αφήγηση συνυπάρχουν στο λόγο και πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί, για να τις διακρίνουμε. Αντίστοιχα, δυσδιάκριτα είναι μερικές φορές τα όρια ανάμεσα στο χιούμορ και την ειρωνεία.

Περιγραφή

Παράδειγμα

Κατά την περίοδο αιχμής στην Κίνα πάνω από τρία εκατομμύρια παιδιά ζουν κλειδωμένα σε εργοστάσια, όπου δουλεύουν 16 ώρες τη μέρα.[1] 

Η ατμόσφαιρα είναι βαριά, γεμάτη ίνες, ρύπους από χημικά και συνθετικά υλικά. Τα παιδάκια ανακατεύουν με γυμνά χέρια τα συστατικά και τις μπογιές των πλαστικών παιχνιδιών, που έχουν ενοχοποιηθεί στη Δύση για καρκινογένεση. [2] 

 Αφήγηση

Αντιστοιχεί σε εξιστόρηση γεγονότων και καταστάσεων που αφορούν μια υπόθεση με πλοκή, δράση, εξέλιξη.

Παράδειγμα :   «Κτήματα» των αφεντικών στην πιο τρυφερή ηλικία τους. Πριν από λίγο καιρό, ένα 13χρονο αγόρι τραυμάτισε σοβαρά το χέρι του σε μηχάνημα εργοστασίου παιχνιδιών. Το πήγαν στο νοσοκομείο. Μαζί και ο διευθυντής της μονάδας. «Μπορώ να σώσω το χέρι του παιδιού», είπε ο γιατρός. «Αν το κόψεις, θα κοστίσει λιγότερο;» ρώτησε ο διευθυντής. «Ναι», απάντησε ο γιατρός. «Τότε, κόψ’ το!». [3] 

Χιούμορ

Είναι η προσέγγιση της πραγματικότητας με τρόπο κωμικό, αστείο, που αντιστοιχεί στην παρουσίαση αταίριαστων και γενικά μη αναμενόμενων καταστάσεων.

Παράδειγμα

            Εγώ δεν είμαι διανοούμενος. Όλοι οι διανοούμενοι συμφωνούν σ’  αυτό. Για μένα δεν υπάρχει φόβος να κλείσουν οι φιλολογικές στήλες των εφημερίδων, άσε που μερικές είναι ήδη κλειστές. (…)

Ειρωνεία

Υπάρχει αναντιστοιχία ανάμεσα σ’ αυτά που γράφει και σ’ αυτά που πιστεύει ο πομπός, με σκοπό να ασκήσει δριμεία κριτική σε καταστάσεις που κατακρίνει και να πετύχει τη συνταύτιση του αναγνώστη με την άποψη που εκφράζει. Πολλές φορές η ειρωνεία φτάνει στα όρια του σαρκασμού και της διακωμώδησης.

Παράδειγμα

Για κάθε υπηρεσία, θεσμό, δημόσιο κατάστημα κ.ά. που ταλαιπωρούν καθημερινά τους (άλλους) έλληνες πολίτες, παντού θα βρείτε τους εκπροσώπους της πλειοψηφίας που θα αγανακτούν, γιατί «τους βάζετε όλους σε ένα τσουβάλι», ενώ αυτοί δουλεύουν πολύ, σωστά και τίμια. Αυτοί είναι οι αφανείς και σιωπηλοί στυλοβάτες της κοινωνίας και των χρηστών ηθών και παραδόσεών της.[a4]   

Χρήση συναισθηματικής γλώσσας (λέξεις συναισθηματικά φορτισμένες, μεταφορές, δισημίες…)

---

 [1]Επίκληση στη λογική (τεκμήρια: αριθμητικά δεδομένα)

 [2]Επίκληση στο συναίσθημα. Περιγραφή των άσχημων συνθηκών διαβίωσης των παιδιών με σκοπό να προκληθούν συναισθήματα συμπόνιας, αγανάκτησης κ.α. στον αναγνώστη.

 [3]Επίκληση στο συναίσθημα, αφήγηση. Με τη δραματική αφήγηση του περιστατικού αυτού ο συγγραφέας επιδιώκει να προκαλέσει αισθήματα συμπόνιας, φρίκης και αγανάκτησης στον αναγνώστη και περαιτέρω να τον ευαισθητοποιήσει  στο πρόβλημα της εκμετάλλευσης και κακοποίησης των παιδιών

 [4]Επίκληση στο συναίσθημα και συγκεκριμένα ειρωνεία. Υπάρχει αντίθεση ανάμεσα σ’ αυτό που λέει και σ’ αυτό που πραγματικά πιστεύει ο πομπός. Μέσω της ειρωνείας ο συντάκτης στηλιτεύει την  υποκρισία των δημοσίων υπαλλήλων και συγχρόνως προδιαθέτει το δέκτη να ταυτιστεί μαζί του και να συμμεριστεί την  αγανάκτησή του για τη συμπεριφορά που καταδικάζει.

Συλλογιστική πορεία: απάντηση σε όλα τα παραδείγματα

[ Για να καταλάβουμε το είδος της συλλογιστικής πορείας καλό είναι να ελέγχουμε τη σχέση των προκειμένων με το συμπέρασμα. 

Στις παραγράφους που οργανώνονται επαγωγικά έχουμε συνήθως την παράθεση διαφόρων επιμέρους δεδομένων - στοιχείων στην αρχή και στο τέλος έχουμε ένα συμπέρασμα (τις πιο πολλές φορές μάλιστα το συμπέρασμα αρχίζει με συνδετικές λέξεις που φανερώνουν συμπέρασμα:  επομένως, λοιπόν, συνεπώς, κλπ).

Στις παραγράφους που οργανώνονται παραγωγικά έχουμε συνήθως στην αρχή μια πρόταση που περιέχει μια γενική κρίση/ άποψη και στις λεπτομέρειες ειδικότερες διαπιστώσεις/ δεδομένα] 

Παραδείγματα

1. Η παιδεία λοιπόν πρέπει να είναι πρώτα παιδεία του σώματος (υγιεινή και γυμναστική) και ύστερα παιδεία επαγγελματική, δηλαδή παιδεία των μεθόδων και των τρόπων με τους οποίους ο άνθρωπος, και μέσω αυτού το κοινωνικό σύνολο, θα παράγει υλικά αγαθά, τα αναγκαία για τη συντήρηση και την ανάπτυξη του εαυτού του και του κοινωνικού συνόλου. Από αυτό ακολουθεί ότι η πολιτεία έχει υποχρέωση να παιδεύει τον πολίτη, ώστε να γίνει ικανός να εργαστεί και δη στην εργασία όπου πληρέστερα μπορεί να αναπτύξει τις δυνάμεις του.

Απάντηση

 Η συλλογιστική πορεία που ακολουθεί ο συγγραφέας είναι παραγωγική. Ξεκινά με μια γενικότερη θέση, ότι η παιδεία πρέπει να είναι επαγγελματική και στηριγμένος σ' αυτήν καταλήγει σε ένα ειδικότερο συμπέρασμα, ότι δηλ. η πολιτεία οφείλει να προσφέρει στους πολίτες τα απαραίτητα εφόδια ώστε να γίνουν ικανοί να εργαστούν στην εργασία που είναι καλύτεροι.

2. Τα πολλά ανοιχτά μέτωπα που κληρονομήσαμε, η αμφισβήτηση και οι τριβές εύλογα μας υποχρεώνουν σε υψηλές αμυντικές δαπάνες, δεσμεύοντας πόρους που θα μπορούσαν να διοχετευτούν στην ανάπτυξη απλόχερης εισοδηματικής και κοινωνικής πολιτικής. Η ένταση, λοιπόν, δε συμφέρει κανέναν, δεν την επιθυμεί η κοινωνία και ο λαός μας και κάνουμε ό,τι μπορούμε για τη μείωση της έντασης αυτής.

Απάντηση

Ο συγγραφέας ξεκινάει από επιμέρους/ ειδικές διαπιστώσεις (ότι υπάρχουν πολλά ανοιχτά μέτωπα, προβλήματα, εντάσεις και τριβές, που έχουν ως αποτέλεσμα το κράτος να αξιοποιεί τους πόρους του σε αμυντικές δαπάνες και όχι σε κοινωνικές παροχές) και καταλήγει σε ένα γενικό συμπέρασμα (ότι η ένταση δεν είναι συμφέρουσα σε κανέναν και δεν την επιθυμεί κανείς. Η πορεία της σκέψης λοιπόν κινείται από το ειδικό προς το γενικό και άρα η συλλογιστική πορεία είναι επαγωγική.

3. Από τη μια πλευρά - και τούτο είναι ιδιαίτερα σημαντικό - όλος ο κρατικός μηχανισμός είναι ρυθμισμένος στο επίπεδο της μάζας. Το μαζοποιημένο άτομο είναι το enfant gate* της αστικής παραγωγικής μηχανής. Σ' αντάλλαγμα όλων αυτών παρέχεται η αφθονία των υλικών αγαθών.Τούτο δεν είναι μικρό δέλεαρ για τον από καταβολής ιστορίας πεινασμένο άνθρωπο. Ο μυθικός βιομηχανικός κόσμος, ο κόσμος του υλικού πλούτου, του πρωτοφανέρωτου στην ιστορία πραγματοποιεί ό,τι δεν κατόρθωσε αιώνων ηθικός αγώνας. Ό,τι απέκτησε ο Ιώβ με το μέγα ηθικό αγώνισμά του, το αποκτά ο σύγχρονος αστός με την απλή υποταγή του στον αστικό παραγωγικό μηχανισμό. Στο σημείο αυτό εδρεύει ο πυρήνας του προβλήματός μας:  στο ότι ο αστικός τρόπος ζωής αχρηστεύει τις ηθικές κατηγορίες της συνειδήσεως.

*κακομαθημένο παιδί.

Απάντηση

Ο συγγραφέας στην παράγραφο αυτή ακολουθεί επαγωγική συλλογιστική πορεία. Ξεκινά παραθέτοντας ειδικότερες διαπιστώσεις και καταλήγει με βάση τα δεδομένα σε ένα γενικό συμπέρασμα. Συγκεκριμένα αρχικά αναφέρει τη διαπίστωσή του ότι όλος ο κρατικός μηχανισμός έχει ως στόχο τη μαζοποίηση του ανθρώπου, ότι "κακομαθαίνει", δελεάζει τον πολίτη με τα άφθονα υλικά αγαθά  που του παρέχει προκειμένου να τον χρησιμοποιεί στην παραγωγή. Με βάση τις επιμέρους, ειδικότερες αυτές διαπιστώσεις,  καταλήγει στο γενικό συμπέρασμα ότι ο αστικός τρόπος ζωής καταστρέφει την ηθική συνείδηση του ανθρώπου. 

4. Οι ανθρώπινες δυνάμεις της αντίληψης, της κρίσης, της διάκρισης του ορθρού, της νοητικής ενεργητικότητας, ακόμα και της ηθικής προτίμησης ασκούνται μόνο, όταν κάνουμε επιλογή. Εκείνος που κάνει τα πάντα, επειδή αυτό είναι το έθιμο, δεν κάνει καμιά επιλογή. Δεν εξασκείται να διακρίνει ή να επιθυμεί το καλύτερο. Οι διανοητικές και ψυχικές δυνάμεις, βελτιώνονται μόνο όταν χρησιμοποιούνται... Αυτός που επιτρέπει στον κόσμο ή στο τμήμα του κόσμου στο οποίο ανήκει να επιλέγει για λογαριασμό του το πρόγραμμα της ζωής που θα εφαρμόσει, δε χρειάζεται καμιά διανοητική δύναμη εκτός από εκείνη την πιθηκοειδή δύναμη της μίμησης. Μόνο αυτός που επιλέγει ο ίδιος το πρόγραμμά του χρησιμοποιεί όλες τις διανοητικές του δυνάμεις. 

Απάντηση

Η συλλογιστική πορεία που ακολουθείται από τον συγγραφέα στην παράγραφο αυτή είναι παραγωγική. Ξεκινά από τη γενική θέση ότι οι διανοητικές δυνάμεις ασκούνται με την επιλογή και στη συνέχεια προχωρά σε ειδικότερες διαπιστώσεις που αφορούν το άτομο που συμμορφώνει τη δράση του και τις επιλογές του στις κυρίαρχες κοινωνικές αντιλήψεις. Καταλήγει  -έμμεσα- στο συμπέρασμα ότι το άτομο αυτό δεν αναπτύσσει τις διανοητικές του δυνάμεις. Η πορεία της σκέψης του λοιπόν κινείται από το γενικό στο ειδικό, άρα είναι παραγωγική.

5. To 1998 πουλήθηκαν 100 εκατομμύρια προσωπικοί υπολογιστές και από αυτούς εννέα στους δέκα ήταν εφοδιασμένοι με λογισμικά windows. Ως το 2005 ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι θα έχουν συνδεθεί στο Διαδίκτυο. Οι δύο αυτές διαπιστώσεις συνοψίζουν το πρόβλημα. Υπάρχει φόβος για ένα μέγα χάσμα ανάμεσα σε αυτούς που θα έχουν πληροφόρηση και αυτούς που δε θα έχουν και κυρίως υπάρχει κίνδυνος από έναν ενδεχόμενο μονοπωλιακό έλεγχο της ροής πληροφοριών.

Απάντηση
Η συλλογιστική πορεία που ακολουθεί ο συγγραφέας είναι επαγωγική. Ξεκινάει με ειδικά στοιχεία (τεκμήρια:  αριθμητικά δεδομένα) που αφορούν τις πωλήσεις των Η/ Υ και τον εξοπλισμό τους με λογισμικά συγκεκριμένης εταιρείας καθώς  και εκτιμήσεις για τη διάδοσή τους και με βάση αυτά καταλήγει στο γενικό συμπέρασμα ότι τα δεδομένα αυτά υποδεικνύουν δύο κινδύνους: α) να υπάρξει χάσμα ανάμεσα σε όσους έχουν πρόσβαση στις πληροφορίες και σε όσους δεν έχουν και β) οι πληροφορίες να καταλήξουν μονοπώλιο και να ελέγχεται η ροή τους.

6. Και ύστερα η προσγείωσή μας. Η βραχώδης πραγματικότητα, αυτό που τελικά συμβαίνει πίσω από την κλειστή πόρτα της σχολικής αίθουσας. Η γεύση του ανούσιου, η μετεωριζόμενη απάντηση στο «γιατί γίνονται όλα αυτά;», τα ξύλινα λεξιλόγια, ο διδακτισμός, ο μη αποδιδόμενος σεβασμός στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η συχνή καταπάτηση των ουράνιων άρθρων της Σύμβασης [για τα δικαιώματα του παιδιού], αλλά και η εκ μέρους των διδασκομένων συχνά εμφανιζόμενη συλλογική σκληρότητα προς τον ενήλικο καθηγητή του. Εξυπακούεται βέβαια ότι η επίγεια σχολική πραγματικότητα δεν έχει μόνο αυτές τις αποχρώσεις. Σίγουρα υπάρχουν και στιγμές όπου ο διδάσκων και οι διδασκόμενοι απολαμβάνουν την επικοινωνία τους, σίγουρα εμφανίζονται απρόβλεπτες πτήσεις, αναφλέξεις, διαδικασίες πραγματικής μάθησης, συμπεριφορές στοργής, σίγουρα κι αυτά υπάρχουν. Η επίγεια σχολική πραγματικότητα είναι ένα χαρμάνι από τάξη και χάος όπως κάθε μικροπεριοχή της κοινωνίας μας.

Απάντηση

Η συλλογιστική πορεία που ακολουθεί ο συγγραφέας είναι επαγωγική. Ξεκινάει από επιμέρους διαπιστώσεις για την εκπαιδευτική πραγματικότητα, αρχικά αρνητικές και στη συνέχεια θετικές και καταλήγει στο γενικό συμπέρασμα ότι η σχολική πραγματικότητα " είναι ένα χαρμάνι από τάξη και χάος" όπως όλες οι πτυχές της κοινωνικής πραγματικότητας.

 7. H προσωπικότητά των παιδιών διαμορφώνεται μέσω μιας σειράς ταυτίσεων, αρχικά με τους γονείς και εν συνεχεία με άλλα σημαντικά πρόσωπα. Tα προτεινόμενα ανταγωνιστικά πρότυπα (κούκλες μανεκέν τύπου Mπάρμπι κ.ά.) υπόσχονται τη γρήγορη και εύκολη άνοδο, δημιουργώντας εικόνες σύγχυσης, που μοιραία θα επηρεάσουν την ψυχολογική και γνωστική ωρίμανση των παιδιών. Mέσα από τα πρότυπα αυτά προβάλλονται μορφές εξαϋλωμένες με έμφαση στη σεξουαλικότητα και σχέσεις επιφανειακές, επιπόλαιες, πρόσκαιρες και... ψευδείς. Aναρωτιέται, λοιπόν, κανείς πώς μεγαλώνει στις μέρες μας το ποσοστό της νευρογενούς ανορεξίας στις έφηβες και πώς μικρά κορίτσια “ερωτοτροπούν” από την ηλικία των 9–10 ετών.

Απάντηση

Η συλλογιστική πορεία που ακολουθεί ο συγγραφέας είναι παραγωγική. Ξεκινά από μια γενική άποψη, ότι η προσωπικότητα των παιδιών διαμορφώνεται από μια σειρά ταυτίσεων και καταλήγει σε συμπεράσματα που αφορούν ειδικές περιπτώσεις: τη δυσμενή επίδραση που ασκεί η διαφήμιση στη σεξουαλικότητα και τις διατροφικές συνήθειες των παιδιών.

Συλλογιστική πορεία: Απάντηση παραδείγματος 4

4. Οι ανθρώπινες δυνάμεις της αντίληψης, της κρίσης, της διάκρισης του ορθρού, της νοητικής ενεργητικότητας, ακόμα και της ηθικής προτίμησης ασκούνται μόνο, όταν κάνουμε επιλογή. Εκείνος που κάνει τα πάντα, επειδή αυτό είναι το έθιμο, δεν κάνει καμιά επιλογή. Δεν εξασκείται να διακρίνει ή να επιθυμεί το καλύτερο. Οι διανοητικές και ψυχικές δυνάμεις, βελτιώνονται μόνο όταν χρησιμοποιούνται... Αυτός που επιτρέπει στον κόσμο ή στο τμήμα του κόσμου στο οποίο ανήκει να επιλέγει για λογαριασμό του το πρόγραμμα της ζωής που θα εφαρμόσει, δε χρειάζεται καμιά διανοητική δύναμη εκτός από εκείνη την πιθηκοειδή δύναμη της μίμησης. Μόνο αυτός που επιλέγει ο ίδιος το πρόγραμμά του χρησιμοποιεί όλες τις διανοητικές του δυνάμεις. 

Απάντηση

Η συλλογιστική πορεία που ακολουθείται από τον συγγραφέα στην παράγραφο αυτή είναι παραγωγική. Ξεκινά από τη γενική θέση ότι οι διανοητικές δυνάμεις ασκούνται με την επιλογή και στη συνέχεια προχωρά σε ειδικότερες διαπιστώσεις που αφορούν το άτομο που συμμορφώνει τη δράση του και τις επιλογές του στις κυρίαρχες κοινωνικές αντιλήψεις. Καταλήγει  σε ένα συμπέρασμα που αφορά την ειδικότερη περίπτωση αυτού του ατόμου, ότι δεν αναπτύσσει τις διανοητικές του δυνάμεις. Η πορεία της σκέψης του λοιπόν κινείται από το γενικό στο ειδικό, άρα είναι παραγωγική.