Θεματικός κύκλος: Επιστήμη και Τεχνολογία

Στο προσκήνιο πάλι η βιοηθική

Της Μυρτώς Δραγώνα - Μονάχου

Μετά την πρόσφατη ολοκλήρωση της χαρτογράφησης του ανθρώπινου γονιδιώματος η βιοηθική ήλθε και πάλι στο προσκήνιο, θετικά και αρνητικά. Αποτέλεσε κεντρικό θέμα σε διαλέξεις, δημοσιεύματα και στρογγυλά τραπέζια και όμως αρκετά ζητήματα παρέμειναν ανοιχτά. Σε πρόσφατη δημόσια συζήτηση λ.χ. προβλήθηκαν μεταξύ άλλων ερωτήματα καταστατικά για την ίδια την ηθική, όπως για ποια ηθική πρόκειται σε θέματα τεχνητής γονιμοποίησης, κλωνοποίησης, υποκατάστασης μητρότητας κ.λπ. Τέθηκε το θέμα αν οι κανόνες της ηθικής είναι ξεπερασμένοι και ακόμη μήπως χρειάζεται αναθεώρηση του κώδικα ηθικής.  (…)

Η βιοηθική είναι ένας από τους κλάδους της εφαρμοσμένης ηθικής που γνωρίζει ιδιαίτερη άνθηση τα τελευταία τριάντα χρόνια μαζί με την περιβαλλοντική, την επιχειρησιακή και τη δημόσια ηθική και τις εξειδικεύσεις τους. Πρόκειται ουσιαστικά για έναν διεπιστημονικό λόγο και μια πρακτική που ερευνά και συζητεί τα προβλήματα και τα διλήμματα που αναφύονται από την πρόοδο της ιατρικής και της βιολογίας, και έχουν κυρίως να κάνουν με τις εφαρμογές της βιοτεχνολογίας και τις επιπτώσεις τους στον άνθρωπο από ηθική, κοινωνική και νομική σκοπιά.

 (…)Ορισμένες αξίες της ιατρικής ηθικής και δεοντολογίας, όπως η αυτονομία, η αγαθοεργία, η εχεμύθεια, η πληροφόρηση, η συναίνεση και άλλες, μερικές έγκυρες ήδη από την εποχή του Ιπποκράτη, εξακολουθούν να παραμένουν σταθερές και στην πιο πρόσφατη εκδοχή της βιοηθικής. Τα διλήμματα όμως είναι τώρα πιο περίπλοκα απ' ό,τι στην ιατρική ηθική, οι συγκρούσεις των αξιών και των δικαιωμάτων πολύ πιο βαθιές και οι κίνδυνοι κατάχρησης, αλλά και οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής εκμετάλλευσης των δεδομένων της βιοτεχνολογίας πολύ πιο μεγάλοι.

Η βιοηθική λειτουργεί τόσο θεωρητικά όσο και πρακτικά. Φωτίζει τα προβλήματα και δίνει κατευθυντήριες γραμμές. Παρεμβαίνει όταν τα επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας απειλούν την ακεραιότητα και την αξιοπρέπεια του ανθρώπου, όταν παραβιάζονται θεμελιώδη δικαιώματά του και γενικά όταν απειλείται όχι μόνον η ποιότητα της ζωής, αλλά και η ίδια η ζωή. Χωρίς να διαπνέεται από αντιεπιστημονικό και αντιτεχνολογικό πνεύμα ή να αντιστρατεύεται την ελευθερία της έρευνας, έρχεται η βιοηθική να θέσει ορισμένα όρια στην ανεξέλεγκτη και ανεύθυνη πορεία της βιοτεχνολογίας, όπου αυτή δεν αποβαίνει τελικά προς όφελος του ανθρώπου και όπου ο άνθρωπος δεν αντιμετωπίζεται ως αυτοσκοπός αλλά ως μέσον. Δεν έρχεται η βιοηθική να σταματήσει την πρόοδο, αλλά να υποδείξει τις ασφαλιστικές δικλείδες που θα διασφαλίσουν τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, αυτονομίας και διαβίωσης και θα συντείνουν στην άρση της γενετικής αδικίας. (…)

Η βιοηθική δεν κομίζει μια νέα ηθική. Ούτε ίσως χρειάζεται νέες αξίες. Ξαναθυμίζει απλώς ότι «επιστήμη χωριζομένη αρετής ου σοφία αλλά πανουργία φαίνεται».

Παρατηρήσεις

Α1.     Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου σε 100 -120 λέξεις

(Μονάδες 25)

Β1.  «επιστήμη χωριζομένη αρετής ου σοφία αλλά πανουργία φαίνεται». Να αναπτύξετε τη φράση σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων. 

(Μονάδες 10)

Β2.  Ο επιστημονικός λόγος είναι περιγραφικός,  ερμηνευτικός , αντικειμενικός και χρησιμοποιεί ειδικό λεξιλόγιο. Να επαληθεύσετε τα παραπάνω χαρακτηριστικά με παραδείγματα από το κείμενο που σας δόθηκε.

(Μονάδες 8)

Β3. Να βρείτε τον τρόπο ανάπτυξης της δεύτερης και τρίτης παραγράφου.

(Μονάδες 4)

Β4 α) Να βρείτε συνώνυμα των παρακάτω λέξεων: 

ξεπερασμένοι, άνθηση, αναφύονται, πρόοδο. άρση

(Μονάδες 5)

β) εχεμύθεια, αυτονομία, δικλείδες:  ποια είναι τα συνθετικά μέρη των λέξεων;

(Μονάδες 3)

γ) βιοτεχνολογία: Να σχηματίσετε 5 νέες σύνθετες λέξεις χρησιμοποιώντας το πρώτο συνθετικό της λέξης.

(Μονάδες 5)

Θεματικός κύκλος διαφήμιση. Απαντήσεις κριτηρίου 1

Βασικά στοιχεία που πρέπει να συμπεριλάβετε στην περίληψη

Νοηματικό κέντρο: εξετάζει τις δυνατότητες αποτελεσματικής προστασίας των παιδιών από τη διαφημιστική προπαγάνδα.

1^η παράγραφος:

      1. αμφισβητεί ως στερεοτυπική την αντίληψη της χειραγωγικής δύναμης της διαφήμισης στον κοινωνικό ιστό

2. Θέση: Υπάρχουν αποτελεσματικοί τρόποι προστασίας των μικρών καταναλωτών

2^η παράγραφος

1. τεκμηρίωση με επιστημονικά πορίσματα:  ικανότητα των παιδιών να αντιλαμβάνονται τη λειτουργία των διαφημιστικών μηνυμάτων από μικρή ηλικία

3^η παράγραφος

1.έμφαση στην κατάλληλη αγωγή με στόχο τη διαμόρφωση υγιών καταναλωτικών προτύπων

2. Η αναγκαιότητα αυτή επιβάλλεται από τις καταστροφικές για το περιβάλλον συνέπειες του υπερκαταναλωτισμού

4^η παράγραφος

1.      αναφορά σε σύγχρονες θετικές εξελίξεις προς την κατεύθυνση αυτή: συνεργασία διαφημιστικού κλάδου με διεθνείς και ελληνικούς οργανισμούς για την προώθηση θετικών καταναλωτικών συμπεριφορών.

Επίλογος:  για την ευόδωση του στόχου απαιτείται συλλογική και συνολική κινητοποίηση. 

Στην εισήγησή της η Μ. Τσουκαρέστου εξετάζει τις δυνατότητες αποτελεσματικής προστασίας των παιδιών από τη διαφημιστική προπαγάνδα. Αμφισβητώντας ως στερεοτυπική την αντίληψη για τη  χειραγωγική δύναμη της διαφήμισης η ομιλήτρια αντιτείνει ότι υπάρχουν αποτελεσματικοί τρόποι προστασίας των μικρών καταναλωτών. Τη θέση της  τεκμηριώνει με επιστημονικά πορίσματα που αποδεικνύουν την ικανότητα των παιδιών να αντιλαμβάνονται τη λειτουργία των διαφημιστικών μηνυμάτων. Αυτό εξηγεί, κατά την εισηγήτρια, την έμφαση που δίνεται στην αναζήτηση κατάλληλων μεθόδων αγωγής με στόχο τη διαμόρφωση υγιών καταναλωτικών προτύπων, αναγκαιότητα που επιβάλλεται από τις καταστροφικές για το περιβάλλον συνέπειες του σύγχρονου καταναλωτικού μοντέλου. Θετική εξέλιξη αποτελεί η συνεργασία του διαφημιστικού κλάδου με διεθνείς και ελληνικούς οργανισμούς για την προώθηση θετικών καταναλωτικών συμπεριφορών. Κλείνοντας τονίζει ότι για την ευόδωση του στόχου απαιτείται συλλογική και συνολική κινητοποίηση.  

Τρόποι πειθούς:  επίκληση στη λογική- τεκμήρια: πορίσματα ερευνών

Σύνταξη: ενεργητική= τονίζεται το πρόσωπο που δρα

"Σήμερα, επανεξετάζεται η αποτελεσματικότητα των πολιτικών της προστασίας και δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στη βιωματική και ενεργό καταναλωτική αγωγή των παιδιών" 

επιδράσεων = επιπτώσεων, επιρροών

ισχυρό= έντονο

αθέμιτες= ανάρμοστες

ανώδυνη= ακίνδυνη

εστιάζοντας= επικεντρώνοντας

σύγκλισης=συμφωνίας

στοχεύει= αποσκοπεί

συστηματικά=μεθοδικά

προσδοκίες=ελπίδες

να συμβάλει= να συνεισφέρει

Διαφήμιση. Κριτήριο 1

ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ:

ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΥΠΕΥΘΥΝΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ

Μπέττυ Τσακαρέστου[1]

Το θέμα των επιδράσεων της διαφήμισης στα παιδιά όπως και της ικανότητας τους να κατανοούν και να αξιολογούν τα διαφημιστικά μηνύματα, προκαλεί πάντοτε ισχυρό ενδιαφέρον στην κοινωνία και ισχυρές αντιπαραθέσεις ανάμεσα στους ακαδημαϊκούς, τις καταναλωτικές ενώσεις, τους εκπροσώπους της αγοράς και τις ρυθμιστικές αρχές.  Παρά το γεγονός ότι διαθέτουμε νομοθετικές ρυθμίσεις,  όπως επίσης, ειδική πρόβλεψη στο άρθρο 18 του Ελληνικού Κώδικα Διαφήμισης- Επικοινωνίας για την προστασία των παιδιών και των νέων από αθέμιτες διαφημιστικές πρακτικές, το θέμα παραμένει ανοιχτό. Στερεοτυπικές αντιλήψεις για τον ιδεολογικό και «χειραγωγικό» ρόλο της διαφήμισης και των πρακτικών του μάρκετινγκ παραμένουν ισχυρές σε ένα σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας αποδίδοντας στη διαφήμιση μια υπερβολική δύναμη επιβολής στάσεων, αντιλήψεων, αξιών και συμπεριφορών. Η παραπάνω τοποθέτηση δεν μας οδηγεί ασφαλώς να ισχυριστούμε ότι η διαφήμιση είναι «ανώδυνη». Πάντα χρειάζεται να θέτουμε πλαίσια για την υπεύθυνη άσκησης της και ελέγχους. 

Εστιάζοντας στο θέμα της διαφήμισης που απευθύνεται σε παιδιά και νέους, τα ευρήματα της ακαδημαϊκής έρευνας για το βαθμό κατανόησης των διαφημιστικών μηνυμάτων από τα παιδιά, συχνά είναι αντικρουόμενα. Ωστόσο υπάρχουν και σημεία σύγκλισης. Το πρώτο στοιχείο σύγκλισης πολλών μελετών είναι ότι τα παιδιά ήδη από την ηλικία των πέντε ετών είναι σε θέση να διακρίνουν, με την κατάλληλη πάντα καθοδήγηση από τους γονείς και τους δασκάλους τους,  τι είναι ένα διαφημιστικό μήνυμα,  πού στοχεύει και σε τι διαφέρει από το υπόλοιπο τηλεοπτικό ή ραδιοφωνικό πρόγραμμα ή τα περιεχόμενα των εντύπων. Αυτή η ικανότητα των παιδιών να «διαβάζουν» και να ερμηνεύουν τις διαφημίσεις αναπτύσσεται ακόμα πιο συστηματικά κατά τα επόμενα χρόνια της ανάπτυξης τους. 

Σήμερα, επανεξετάζουμε την αποτελεσματικότητα των πολιτικών της «προστασίας»  και δίνουμε μεγαλύτερη έμφαση στην βιωματική και ενεργό καταναλωτική αγωγή των παιδιών. Τα παιδιά δεν είναι οι αυριανοί καταναλωτές, είναι οι σημερινοί καταναλωτές. Συμμετέχουν και αποκτούν σύνθετες εμπειρίες από την οικογενειακή ζωή και τα καταναλωτικά της πρότυπα και αξίες, τα παραδοσιακά Μέσα και το διαδίκτυο, από την κοινωνία  και την αγορά. Μια απ’ τις βασικές κατευθύνσεις για χάραξη πολιτικών που ισχύουν σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι η αρχή ότι ο ενημερωμένος και υπεύθυνος καταναλωτής είναι και πιο υπεύθυνος πολίτης. Αυτή η διάσταση αποκτά ιδιαίτερη σημασία σήμερα που στρεφόμαστε στην αειφόρο κατανάλωση, το «sustainable lifestyle», αποκτώντας συνείδηση των επιπτώσεων των καταναλωτικών μας επιλογών στο κλίμα του πλανήτη. Στο πεδίο της νέας πράσινης καταναλωτικής κουλτούρας είναι που αναλαμβάνουμε την ευθύνη ως πολίτες- ενήλικες και παιδιά- για να διαμορφώσουμε και να υποστηρίξουμε ένα νέο μοντέλο ζωής, δηλαδή να παράγουμε και να καταναλώνουμε με σεβασμό για το περιβάλλον και την κοινωνία. 

Ο κλάδος της επικοινωνίας και ειδικότερα της διαφήμισης συνεργάζεται με το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών στην προώθηση νέων βιώσιμων καταναλωτικών προτύπων ζωής σε παιδιά και νέους μέσω του διαδραστικού εκπαιδευτικού προγράμματος Youth Exchange. Αυτό είναι ένα θετικό παράδειγμα για το πώς ο κλάδος της διαφήμισης και της επικοινωνίας μπορεί να συντονίσει το βήμα του,  και τα μηνύματα του, ανταποκρινόμενος στις κοινωνικές προσδοκίες για μια πιο υπεύθυνη στάση.

Το καταναλωτικό πρότυπο το διαμορφώνουμε όλοι μαζί. Σε αυτό το νέο περιβάλλον, η διαφήμιση μπορεί να συμβάλει θετικά χωρίς όμως να αναμένουμε ότι θα έχει τον πρώτο και καθοριστικό ρόλο.

Παρατηρήσεις

Παρατηρήσεις

Α.1. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου (100-120 λέξεις)

(25 μονάδες)

Β1. Η εισηγήτρια υποστηρίζει ότι «ο ενημερωμένος και υπεύθυνος καταναλωτής είναι και πιο υπεύθυνος πολίτης». Να αναπτύξετε τη φράση αυτή σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων.

(10 μονάδες)

Β2 α. Ποιο είναι το θέμα του κειμένου και ποια η θέση της εισηγήτριας;

β. Ποιους τρόπους πειθούς χρησιμοποιεί η εισηγήτρια στην παράγραφο 2;

(μονάδες 10)

Β3. «Σήμερα, επανεξετάζουμε την αποτελεσματικότητα των πολιτικών της «προστασίας»  και δίνουμε μεγαλύτερη έμφαση στην βιωματική και ενεργό καταναλωτική αγωγή των παιδιών». Τι είδους σύνταξη επιλέγει η εισηγήτρια και γιατί; Μετατρέψτε τη σύνταξη στην αντίθετή της.

(μονάδες 5)

Β4. Να βρείτε συνώνυμα των λέξεων με έντονα γράμματα.

(μονάδες 10)

---

[1] Επίκουρη Καθηγήτρια Τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού Παντείου Πανεπιστημίου

Απαντήσεις κριτηρίου

Ασκήσεις στους τρόπους και στα μέσα πειθούς

Κριτήριο αξιολόγησης

Να βρείτε στα παρακάτω παραδείγματα τους τρόπους και τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας:

Α.  Αν ληφθεί υπόψη, όμως, η άποψη του Jacob Bronowski ότι «το να αδιαφορεί [1] μια κοινωνία ή ένας λαός για την επιστήμη είναι σαν να περπατά με ανοιχτά μάτια προς τη σκλαβιά», τίθεται ως ζητούμενο οι επιστήμονες να αναδέχονται την κοινωνική ευθύνη και να υπηρετούν με την ερευνητική εργασία τους ό,τι ανεβάζει το επίπεδο (πνευματικό και βιοτικό) του λαού .

Β. Ο δικός μας χαρακτήρας είναι ζυμωμένος με το αίμα μιας μνήμης που δε [2] διαθέτουν οι άλλοι ευρωπαϊκοί λαοί. Φέρνουμε εμείς οι Έλληνες μια διάσταση ιστορίας μέσα μας με γεγονότα που μας πονούν, με νίκες κι αποτυχίες που μας φτερώνουν ή μας τυραγνούν. Πολιτιστικά είμαστε Ευρωπαίοι, ιστορικά νιώθουμε πριν απ’ όλα Έλληνες. Η πτώση της Πόλης μας δένει κόμπο το λαρύγγι ενώ τον Άγγλο ή το Γερμανό τον αφήνει σχεδόν αδιάφορο.

Γ. Στην εποχή μας σκάνδαλο είναι ότι πέφτει το χρηματιστήριο και όχι ότι κάθε [3] λεπτό πεθαίνουν 25 παιδιά από ασιτία. Ότι 250 εκατομμύρια αγοράκια και  κοριτσάκια σε όλον τον κόσμο ηλικίας 5 – 14 χρόνων δουλεύουν 14 – 16 ώρες την ημέρα δένοντας κόμπους σε χαλιά, στρίβοντας φύλλα καπνού, κόβοντας σπίρτα. Ότι παιδάκια παραμορφώνουν τα χέρια τους ράβοντας μπάλες, κόβοντας διαμάντια, παραμορφώνουν τα πόδια τους δουλεύοντας σε υαλουργίες, σε νταμάρια ή κάνοντας τους βαστάζους στις αγορές (...) ότι παιδάκια ξεφορτώνουν τούβλα στο Νεπάλ για 70 δρχ. σε κάθε 100 διαδρομές μεταξύ του φορτηγού και του γιαπιού.

Ε. Όμορφος ο κόσμος της ελεύθερης αγοράς, ο κόσμος της παγκοσμιοποίησης [4] που «προάγει τον πλούτο των εθνών και την ευημερία των ατόμων». Υπάρχουν στον πλανήτη ένα δισεκατομμύριο φτωχά παιδιά και οι στατιστικές της Unicef  λένε ότι ένα στα δύο εργάζεται στην κυριολεξία για ένα πιάτο φαί στις βιομηχανίες που παράγουν προϊόντα made in ... που πωλούνται στις αγορές της Δύσης. Οι στατιστικές επίσης λένε ότι το ένα στα δύο παιδιά των φτωχών και απόκληρων του πλανήτη είναι πλεονάζον. Οι αγορές δεν το χρειάζονται. Δεν είναι παραγωγικό. Και όποιος δεν παράγει, ως γνωστόν, δε χρειάζεται. Γι’ αυτό καλύτερα να πεθαίνουν προτού μεγαλώσουν και γίνουν επικίνδυνα.

Στ. Η Διεθνής Αμνηστία αναφέρει ότι στο Μεξικό κάποιοι κρατούμενοι τυγχάνουν [5] κακής μεταχείρισης. [Άρα, στο Μεξικό κάποιοι κρατούμενοι τυγχάνουν κακής μεταχείρισης]

---

 [1]Επίκληση στη λογική (χρησιμοποιεί έναν υποθετικό συλλογισμό του τύπου: Αν α  τότε β )

Επίκληση στην αυθεντία: ουσιαστικά στηρίζει το συλλογισμό του στην άποψη του  Bronowski.

 [2]Επίκληση στο συναίσθημα: λέξεις συναισθηματικά φορτισμένες (εμείς οι Έλληνες, α΄ πληθυντικό πρόσωπο), αναφορά σε συγκινητικά γεγονότα (νίκες, αποτυχίες, πτώση της Πόλης) με σκοπό να προκληθούν αισθήματα εθνικής περηφάνιας και συγκίνησης.  Μεταφορική/ συγκινησιακή χρήση της γλώσσας (ζυμωμένος…/μας φτερώνουν/κόμπο στο λαρύγγι)

Επίκληση στη λογική: Χρησιμοποιεί ένα παράδειγμα  ως τεκμήριο της θέσης του ότι οι Έλληνες είναι «ζυμωμένοι με το αίμα μιας μνήμης που δε διαθέτουν οι άλλοι λαοί (πτώση της Πόλης)

 [3]Επίκληση στη λογική: τεκμήρια (αριθμητικά δεδομένα: π.χ. κάθε λεπτό πεθαίνουν 25 παιδιά…

Επίκληση στο συναίσθημα: ειρωνεία: σκάνδαλο είναι ότι πέφτει το χρηματιστήριο

Συναισθηματική  γλώσσα: υποκοριστικά (παιδάκια, αγοράκια, κοριτσάκια)

Περιγραφή δύσκολων συνθηκών εργασίας και κακομεταχείρισης παιδιών.

 [4]Επίκληση στη λογική; Στατιστικά στοιχεία, αριθμητικά δεδομένα.

Κυρίως:  Επίκληση στο συναίσθημα:

Ειρωνεία; «όμορφος κόσμος» αντίθεση σε αυτό που λέγεται με αυτό που πιστεύει ο πομπός. «Όποιος δεν παράγει… επικίνδυνα»

 [5]Επίκληση στην αυθεντία. Στηρίζει το επιχείρημά του στις αναφορές της Διεθνούς Αμνηστίας που θεωρούνται αυθεντία στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Τρόποι και μέσα πειθούς: Επίκληση στο συναίσθημα

Επίκληση στο συναίσθημα

            Τα μέσα  πειθούς που μπορεί να αξιοποιήσει ο πομπός, όταν επικαλείται το συναίσθημα του δέκτη είναι η περιγραφή, η αφήγηση, το χιούμορ και η ειρωνεία. Συνήθως η περιγραφή και η αφήγηση συνυπάρχουν στο λόγο και πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί, για να τις διακρίνουμε. Αντίστοιχα, δυσδιάκριτα είναι μερικές φορές τα όρια ανάμεσα στο χιούμορ και την ειρωνεία.

Περιγραφή

Παράδειγμα

Κατά την περίοδο αιχμής στην Κίνα πάνω από τρία εκατομμύρια παιδιά ζουν κλειδωμένα σε εργοστάσια, όπου δουλεύουν 16 ώρες τη μέρα.[1] 

Η ατμόσφαιρα είναι βαριά, γεμάτη ίνες, ρύπους από χημικά και συνθετικά υλικά. Τα παιδάκια ανακατεύουν με γυμνά χέρια τα συστατικά και τις μπογιές των πλαστικών παιχνιδιών, που έχουν ενοχοποιηθεί στη Δύση για καρκινογένεση. [2] 

 Αφήγηση

Αντιστοιχεί σε εξιστόρηση γεγονότων και καταστάσεων που αφορούν μια υπόθεση με πλοκή, δράση, εξέλιξη.

Παράδειγμα :   «Κτήματα» των αφεντικών στην πιο τρυφερή ηλικία τους. Πριν από λίγο καιρό, ένα 13χρονο αγόρι τραυμάτισε σοβαρά το χέρι του σε μηχάνημα εργοστασίου παιχνιδιών. Το πήγαν στο νοσοκομείο. Μαζί και ο διευθυντής της μονάδας. «Μπορώ να σώσω το χέρι του παιδιού», είπε ο γιατρός. «Αν το κόψεις, θα κοστίσει λιγότερο;» ρώτησε ο διευθυντής. «Ναι», απάντησε ο γιατρός. «Τότε, κόψ’ το!». [3] 

Χιούμορ

Είναι η προσέγγιση της πραγματικότητας με τρόπο κωμικό, αστείο, που αντιστοιχεί στην παρουσίαση αταίριαστων και γενικά μη αναμενόμενων καταστάσεων.

Παράδειγμα

            Εγώ δεν είμαι διανοούμενος. Όλοι οι διανοούμενοι συμφωνούν σ’  αυτό. Για μένα δεν υπάρχει φόβος να κλείσουν οι φιλολογικές στήλες των εφημερίδων, άσε που μερικές είναι ήδη κλειστές. (…)

Ειρωνεία

Υπάρχει αναντιστοιχία ανάμεσα σ’ αυτά που γράφει και σ’ αυτά που πιστεύει ο πομπός, με σκοπό να ασκήσει δριμεία κριτική σε καταστάσεις που κατακρίνει και να πετύχει τη συνταύτιση του αναγνώστη με την άποψη που εκφράζει. Πολλές φορές η ειρωνεία φτάνει στα όρια του σαρκασμού και της διακωμώδησης.

Παράδειγμα

Για κάθε υπηρεσία, θεσμό, δημόσιο κατάστημα κ.ά. που ταλαιπωρούν καθημερινά τους (άλλους) έλληνες πολίτες, παντού θα βρείτε τους εκπροσώπους της πλειοψηφίας που θα αγανακτούν, γιατί «τους βάζετε όλους σε ένα τσουβάλι», ενώ αυτοί δουλεύουν πολύ, σωστά και τίμια. Αυτοί είναι οι αφανείς και σιωπηλοί στυλοβάτες της κοινωνίας και των χρηστών ηθών και παραδόσεών της.[a4]   

Χρήση συναισθηματικής γλώσσας (λέξεις συναισθηματικά φορτισμένες, μεταφορές, δισημίες…)

---

 [1]Επίκληση στη λογική (τεκμήρια: αριθμητικά δεδομένα)

 [2]Επίκληση στο συναίσθημα. Περιγραφή των άσχημων συνθηκών διαβίωσης των παιδιών με σκοπό να προκληθούν συναισθήματα συμπόνιας, αγανάκτησης κ.α. στον αναγνώστη.

 [3]Επίκληση στο συναίσθημα, αφήγηση. Με τη δραματική αφήγηση του περιστατικού αυτού ο συγγραφέας επιδιώκει να προκαλέσει αισθήματα συμπόνιας, φρίκης και αγανάκτησης στον αναγνώστη και περαιτέρω να τον ευαισθητοποιήσει  στο πρόβλημα της εκμετάλλευσης και κακοποίησης των παιδιών

 [4]Επίκληση στο συναίσθημα και συγκεκριμένα ειρωνεία. Υπάρχει αντίθεση ανάμεσα σ’ αυτό που λέει και σ’ αυτό που πραγματικά πιστεύει ο πομπός. Μέσω της ειρωνείας ο συντάκτης στηλιτεύει την  υποκρισία των δημοσίων υπαλλήλων και συγχρόνως προδιαθέτει το δέκτη να ταυτιστεί μαζί του και να συμμεριστεί την  αγανάκτησή του για τη συμπεριφορά που καταδικάζει.

Συλλογιστική πορεία: απάντηση σε όλα τα παραδείγματα

[ Για να καταλάβουμε το είδος της συλλογιστικής πορείας καλό είναι να ελέγχουμε τη σχέση των προκειμένων με το συμπέρασμα. 

Στις παραγράφους που οργανώνονται επαγωγικά έχουμε συνήθως την παράθεση διαφόρων επιμέρους δεδομένων - στοιχείων στην αρχή και στο τέλος έχουμε ένα συμπέρασμα (τις πιο πολλές φορές μάλιστα το συμπέρασμα αρχίζει με συνδετικές λέξεις που φανερώνουν συμπέρασμα:  επομένως, λοιπόν, συνεπώς, κλπ).

Στις παραγράφους που οργανώνονται παραγωγικά έχουμε συνήθως στην αρχή μια πρόταση που περιέχει μια γενική κρίση/ άποψη και στις λεπτομέρειες ειδικότερες διαπιστώσεις/ δεδομένα] 

Παραδείγματα

1. Η παιδεία λοιπόν πρέπει να είναι πρώτα παιδεία του σώματος (υγιεινή και γυμναστική) και ύστερα παιδεία επαγγελματική, δηλαδή παιδεία των μεθόδων και των τρόπων με τους οποίους ο άνθρωπος, και μέσω αυτού το κοινωνικό σύνολο, θα παράγει υλικά αγαθά, τα αναγκαία για τη συντήρηση και την ανάπτυξη του εαυτού του και του κοινωνικού συνόλου. Από αυτό ακολουθεί ότι η πολιτεία έχει υποχρέωση να παιδεύει τον πολίτη, ώστε να γίνει ικανός να εργαστεί και δη στην εργασία όπου πληρέστερα μπορεί να αναπτύξει τις δυνάμεις του.

Απάντηση

 Η συλλογιστική πορεία που ακολουθεί ο συγγραφέας είναι παραγωγική. Ξεκινά με μια γενικότερη θέση, ότι η παιδεία πρέπει να είναι επαγγελματική και στηριγμένος σ' αυτήν καταλήγει σε ένα ειδικότερο συμπέρασμα, ότι δηλ. η πολιτεία οφείλει να προσφέρει στους πολίτες τα απαραίτητα εφόδια ώστε να γίνουν ικανοί να εργαστούν στην εργασία που είναι καλύτεροι.

2. Τα πολλά ανοιχτά μέτωπα που κληρονομήσαμε, η αμφισβήτηση και οι τριβές εύλογα μας υποχρεώνουν σε υψηλές αμυντικές δαπάνες, δεσμεύοντας πόρους που θα μπορούσαν να διοχετευτούν στην ανάπτυξη απλόχερης εισοδηματικής και κοινωνικής πολιτικής. Η ένταση, λοιπόν, δε συμφέρει κανέναν, δεν την επιθυμεί η κοινωνία και ο λαός μας και κάνουμε ό,τι μπορούμε για τη μείωση της έντασης αυτής.

Απάντηση

Ο συγγραφέας ξεκινάει από επιμέρους/ ειδικές διαπιστώσεις (ότι υπάρχουν πολλά ανοιχτά μέτωπα, προβλήματα, εντάσεις και τριβές, που έχουν ως αποτέλεσμα το κράτος να αξιοποιεί τους πόρους του σε αμυντικές δαπάνες και όχι σε κοινωνικές παροχές) και καταλήγει σε ένα γενικό συμπέρασμα (ότι η ένταση δεν είναι συμφέρουσα σε κανέναν και δεν την επιθυμεί κανείς. Η πορεία της σκέψης λοιπόν κινείται από το ειδικό προς το γενικό και άρα η συλλογιστική πορεία είναι επαγωγική.

3. Από τη μια πλευρά - και τούτο είναι ιδιαίτερα σημαντικό - όλος ο κρατικός μηχανισμός είναι ρυθμισμένος στο επίπεδο της μάζας. Το μαζοποιημένο άτομο είναι το enfant gate* της αστικής παραγωγικής μηχανής. Σ' αντάλλαγμα όλων αυτών παρέχεται η αφθονία των υλικών αγαθών.Τούτο δεν είναι μικρό δέλεαρ για τον από καταβολής ιστορίας πεινασμένο άνθρωπο. Ο μυθικός βιομηχανικός κόσμος, ο κόσμος του υλικού πλούτου, του πρωτοφανέρωτου στην ιστορία πραγματοποιεί ό,τι δεν κατόρθωσε αιώνων ηθικός αγώνας. Ό,τι απέκτησε ο Ιώβ με το μέγα ηθικό αγώνισμά του, το αποκτά ο σύγχρονος αστός με την απλή υποταγή του στον αστικό παραγωγικό μηχανισμό. Στο σημείο αυτό εδρεύει ο πυρήνας του προβλήματός μας:  στο ότι ο αστικός τρόπος ζωής αχρηστεύει τις ηθικές κατηγορίες της συνειδήσεως.

*κακομαθημένο παιδί.

Απάντηση

Ο συγγραφέας στην παράγραφο αυτή ακολουθεί επαγωγική συλλογιστική πορεία. Ξεκινά παραθέτοντας ειδικότερες διαπιστώσεις και καταλήγει με βάση τα δεδομένα σε ένα γενικό συμπέρασμα. Συγκεκριμένα αρχικά αναφέρει τη διαπίστωσή του ότι όλος ο κρατικός μηχανισμός έχει ως στόχο τη μαζοποίηση του ανθρώπου, ότι "κακομαθαίνει", δελεάζει τον πολίτη με τα άφθονα υλικά αγαθά  που του παρέχει προκειμένου να τον χρησιμοποιεί στην παραγωγή. Με βάση τις επιμέρους, ειδικότερες αυτές διαπιστώσεις,  καταλήγει στο γενικό συμπέρασμα ότι ο αστικός τρόπος ζωής καταστρέφει την ηθική συνείδηση του ανθρώπου. 

4. Οι ανθρώπινες δυνάμεις της αντίληψης, της κρίσης, της διάκρισης του ορθρού, της νοητικής ενεργητικότητας, ακόμα και της ηθικής προτίμησης ασκούνται μόνο, όταν κάνουμε επιλογή. Εκείνος που κάνει τα πάντα, επειδή αυτό είναι το έθιμο, δεν κάνει καμιά επιλογή. Δεν εξασκείται να διακρίνει ή να επιθυμεί το καλύτερο. Οι διανοητικές και ψυχικές δυνάμεις, βελτιώνονται μόνο όταν χρησιμοποιούνται... Αυτός που επιτρέπει στον κόσμο ή στο τμήμα του κόσμου στο οποίο ανήκει να επιλέγει για λογαριασμό του το πρόγραμμα της ζωής που θα εφαρμόσει, δε χρειάζεται καμιά διανοητική δύναμη εκτός από εκείνη την πιθηκοειδή δύναμη της μίμησης. Μόνο αυτός που επιλέγει ο ίδιος το πρόγραμμά του χρησιμοποιεί όλες τις διανοητικές του δυνάμεις. 

Απάντηση

Η συλλογιστική πορεία που ακολουθείται από τον συγγραφέα στην παράγραφο αυτή είναι παραγωγική. Ξεκινά από τη γενική θέση ότι οι διανοητικές δυνάμεις ασκούνται με την επιλογή και στη συνέχεια προχωρά σε ειδικότερες διαπιστώσεις που αφορούν το άτομο που συμμορφώνει τη δράση του και τις επιλογές του στις κυρίαρχες κοινωνικές αντιλήψεις. Καταλήγει  -έμμεσα- στο συμπέρασμα ότι το άτομο αυτό δεν αναπτύσσει τις διανοητικές του δυνάμεις. Η πορεία της σκέψης του λοιπόν κινείται από το γενικό στο ειδικό, άρα είναι παραγωγική.

5. To 1998 πουλήθηκαν 100 εκατομμύρια προσωπικοί υπολογιστές και από αυτούς εννέα στους δέκα ήταν εφοδιασμένοι με λογισμικά windows. Ως το 2005 ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι θα έχουν συνδεθεί στο Διαδίκτυο. Οι δύο αυτές διαπιστώσεις συνοψίζουν το πρόβλημα. Υπάρχει φόβος για ένα μέγα χάσμα ανάμεσα σε αυτούς που θα έχουν πληροφόρηση και αυτούς που δε θα έχουν και κυρίως υπάρχει κίνδυνος από έναν ενδεχόμενο μονοπωλιακό έλεγχο της ροής πληροφοριών.

Απάντηση
Η συλλογιστική πορεία που ακολουθεί ο συγγραφέας είναι επαγωγική. Ξεκινάει με ειδικά στοιχεία (τεκμήρια:  αριθμητικά δεδομένα) που αφορούν τις πωλήσεις των Η/ Υ και τον εξοπλισμό τους με λογισμικά συγκεκριμένης εταιρείας καθώς  και εκτιμήσεις για τη διάδοσή τους και με βάση αυτά καταλήγει στο γενικό συμπέρασμα ότι τα δεδομένα αυτά υποδεικνύουν δύο κινδύνους: α) να υπάρξει χάσμα ανάμεσα σε όσους έχουν πρόσβαση στις πληροφορίες και σε όσους δεν έχουν και β) οι πληροφορίες να καταλήξουν μονοπώλιο και να ελέγχεται η ροή τους.

6. Και ύστερα η προσγείωσή μας. Η βραχώδης πραγματικότητα, αυτό που τελικά συμβαίνει πίσω από την κλειστή πόρτα της σχολικής αίθουσας. Η γεύση του ανούσιου, η μετεωριζόμενη απάντηση στο «γιατί γίνονται όλα αυτά;», τα ξύλινα λεξιλόγια, ο διδακτισμός, ο μη αποδιδόμενος σεβασμός στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η συχνή καταπάτηση των ουράνιων άρθρων της Σύμβασης [για τα δικαιώματα του παιδιού], αλλά και η εκ μέρους των διδασκομένων συχνά εμφανιζόμενη συλλογική σκληρότητα προς τον ενήλικο καθηγητή του. Εξυπακούεται βέβαια ότι η επίγεια σχολική πραγματικότητα δεν έχει μόνο αυτές τις αποχρώσεις. Σίγουρα υπάρχουν και στιγμές όπου ο διδάσκων και οι διδασκόμενοι απολαμβάνουν την επικοινωνία τους, σίγουρα εμφανίζονται απρόβλεπτες πτήσεις, αναφλέξεις, διαδικασίες πραγματικής μάθησης, συμπεριφορές στοργής, σίγουρα κι αυτά υπάρχουν. Η επίγεια σχολική πραγματικότητα είναι ένα χαρμάνι από τάξη και χάος όπως κάθε μικροπεριοχή της κοινωνίας μας.

Απάντηση

Η συλλογιστική πορεία που ακολουθεί ο συγγραφέας είναι επαγωγική. Ξεκινάει από επιμέρους διαπιστώσεις για την εκπαιδευτική πραγματικότητα, αρχικά αρνητικές και στη συνέχεια θετικές και καταλήγει στο γενικό συμπέρασμα ότι η σχολική πραγματικότητα " είναι ένα χαρμάνι από τάξη και χάος" όπως όλες οι πτυχές της κοινωνικής πραγματικότητας.

 7. H προσωπικότητά των παιδιών διαμορφώνεται μέσω μιας σειράς ταυτίσεων, αρχικά με τους γονείς και εν συνεχεία με άλλα σημαντικά πρόσωπα. Tα προτεινόμενα ανταγωνιστικά πρότυπα (κούκλες μανεκέν τύπου Mπάρμπι κ.ά.) υπόσχονται τη γρήγορη και εύκολη άνοδο, δημιουργώντας εικόνες σύγχυσης, που μοιραία θα επηρεάσουν την ψυχολογική και γνωστική ωρίμανση των παιδιών. Mέσα από τα πρότυπα αυτά προβάλλονται μορφές εξαϋλωμένες με έμφαση στη σεξουαλικότητα και σχέσεις επιφανειακές, επιπόλαιες, πρόσκαιρες και... ψευδείς. Aναρωτιέται, λοιπόν, κανείς πώς μεγαλώνει στις μέρες μας το ποσοστό της νευρογενούς ανορεξίας στις έφηβες και πώς μικρά κορίτσια “ερωτοτροπούν” από την ηλικία των 9–10 ετών.

Απάντηση

Η συλλογιστική πορεία που ακολουθεί ο συγγραφέας είναι παραγωγική. Ξεκινά από μια γενική άποψη, ότι η προσωπικότητα των παιδιών διαμορφώνεται από μια σειρά ταυτίσεων και καταλήγει σε συμπεράσματα που αφορούν ειδικές περιπτώσεις: τη δυσμενή επίδραση που ασκεί η διαφήμιση στη σεξουαλικότητα και τις διατροφικές συνήθειες των παιδιών.

Συλλογιστική πορεία: Απάντηση παραδείγματος 4

4. Οι ανθρώπινες δυνάμεις της αντίληψης, της κρίσης, της διάκρισης του ορθρού, της νοητικής ενεργητικότητας, ακόμα και της ηθικής προτίμησης ασκούνται μόνο, όταν κάνουμε επιλογή. Εκείνος που κάνει τα πάντα, επειδή αυτό είναι το έθιμο, δεν κάνει καμιά επιλογή. Δεν εξασκείται να διακρίνει ή να επιθυμεί το καλύτερο. Οι διανοητικές και ψυχικές δυνάμεις, βελτιώνονται μόνο όταν χρησιμοποιούνται... Αυτός που επιτρέπει στον κόσμο ή στο τμήμα του κόσμου στο οποίο ανήκει να επιλέγει για λογαριασμό του το πρόγραμμα της ζωής που θα εφαρμόσει, δε χρειάζεται καμιά διανοητική δύναμη εκτός από εκείνη την πιθηκοειδή δύναμη της μίμησης. Μόνο αυτός που επιλέγει ο ίδιος το πρόγραμμά του χρησιμοποιεί όλες τις διανοητικές του δυνάμεις. 

Απάντηση

Η συλλογιστική πορεία που ακολουθείται από τον συγγραφέα στην παράγραφο αυτή είναι παραγωγική. Ξεκινά από τη γενική θέση ότι οι διανοητικές δυνάμεις ασκούνται με την επιλογή και στη συνέχεια προχωρά σε ειδικότερες διαπιστώσεις που αφορούν το άτομο που συμμορφώνει τη δράση του και τις επιλογές του στις κυρίαρχες κοινωνικές αντιλήψεις. Καταλήγει  σε ένα συμπέρασμα που αφορά την ειδικότερη περίπτωση αυτού του ατόμου, ότι δεν αναπτύσσει τις διανοητικές του δυνάμεις. Η πορεία της σκέψης του λοιπόν κινείται από το γενικό στο ειδικό, άρα είναι παραγωγική.

Εργασία και επάγγελμα: Κριτήριο αξιολόγησης 1

Α. Κείμενο

Όταν ενδιαφέρομαι να συλλέγω γραμματόσημα και διαθέτω τον ελεύθερο χρόνο μου για να , και να τακτοποιώ τα αντικείμενα που συλλέγω ή όταν τις Κυριακές πηγαίνω στην παραλία και ψαρεύω, κάνω έργο; Βεβαίως. Κάνω επάγγελμα; Όχι. Έργο κάνω, γιατί αυτές τις ώρες η δραστηριότητά μου ξεκινάει από μια πρόθεση, έχω προγραμματίσει μια ενέργεια, αποβλέπω σε ένα αποτέλεσμα και προσπαθώ με τα μέσα που διαθέτω να το επιτύχω- έστω και για να ευχαριστήσω τον εαυτό μου, να γεμίσω τον ελεύθερο χρόνο μου. Όλα αυτά τα στοιχεία υπάρχουν και στο επάγγελμα. Αλλά κοντά σ’ αυτά υπάρχουν και μερικά άλλα που δεν τα περιέχει η έννοια του έργου. Γι’ αυτό λέμε για έναν μανιώδη συλλέκτη γραμματοσήμων: « Αυτός είναι ερασιτέχνης. Δεν είναι επαγγελματίας». Πρώτο, επειδή στην περίπτωση του ερασιτεχνισμού σα να μην παίρνει κανείς το πράγμα τόσο στα σοβαρά σε όλη την έκτασή του, σα να διασκεδάζει μ’ αυτό που κάνει, ενώ στο επάγγελμα όλα γίνονται σοβαρά, ακόμη και όταν η απασχόλησή μας είναι ελαφριά. Δεύτερο, γιατί στην περίπτωση του ερασιτεχνισμού δεν αποζεί κανείς από τον κόπο του, ενώ από το επάγγελμα ζει, περιμένει να ζήσει. Τρίτο, επειδή ερασιτεχνισμό ο άνθρωπος ξέρει ότι ακόμα και αν αυτό που κάνει λείψει είτε από τη δική του ζωή είτε από τη ζωή του κοινωνικού συνόλου, η ζημιά δεν θα είναι πολύ μεγάλη ούτε γι’ αυτόν ούτε για την κοινωνία. Στο επάγγελμα όμως έχει τη συνείδηση ότι έχει ταχθεί σε ορισμένη θέση και τη θέση αυτή, αν την εγκαταλείψει, θα ζημιώσει και τον εαυτό του και το κοινωνικό σύνολο που περιμένει την προσφορά του.

            Ο αληθινός επαγγελματίας δεν είναι εκείνος που δουλεύει για το μεροκάματο ή για την προαγωγή του και τη σύνταξη, ούτε εκείνος που βασανίζεται στη δουλειά του για την τιμή των όπλων ,– όπως λέμε- ή για την προσωπική του ικανοποίηση, αλλά αυτός που ξέρει ότι με το έργο του συνεισφέρει στην υγεία, στην ευστάθεια, στην πρόοδο του κοινωνικού συνόλου. Ούτε η επιδίωξη του κέρδους ούτε η όρεξη της δουλειάς ως δουλειάς λείπουν από τον γνήσιο επαγγελματία. Δεν αρκούν όμως αυτά. Χρειάζεται να προστεθεί και ένα άλλο γνώρισμα: η επίγνωση ότι με αυτό που κάνει, με τη γνώση, τη δεξιότητα, το μόχθο του τελεσιουργείται ένα έργο κοινωνικής σημασίας.

            Έχει παρατηρηθεί ότι όσο προχωρεί καλπάζοντας η τεχνολογική ανάπτυξη, τόσο ο τεχνίτης που δενόταν με τη δουλειά του, την έκανε από την αρχή ως το τέλος με όρεξη, τη χαιρότανε, εξαφανίζεται, και στη θέση του μπαίνει ένας άλλος τύπος εργαζόμενου ανθρώπου που έχει με το έργο μιαν εντελώς διαφορετική σχέση: δεν τον ενδιαφέρει το έργο ως έργο, γιατί ξέρει ότι σήμερα απασχολείται μ’ αυτό, αλλά αν η επιχείρηση δεν ευδοκιμήσει, ή αν ο εργοδότης ανακαλύψει ότι μπορεί κάνει το ίδιο έργο με φτηνότερα χέρια, θα απολυθεί και θα αναγκαστεί να δουλέψει σε άλλο εργοστάσιο, όπου θα του ζητηθεί άλλου είδους δουλειά. Έτσι, γίνεται η αποσύνδεση που έχει ως συνέπεια ο εργαζόμενος να μην αποκτά επαγγελματική συνείδηση, αφού βλέπει πως δεν είναι απαραίτητος σε ορισμένο τύπο έργου, ούτε μπορεί να έχει κοινωνική αναγνώριση, ηθική καταξίωση η δουλειά του. Αποκλειστική του επιδίωξη γίνεται το μεροκάματο· ένα μεροκάματο μάλιστα που προσδιορίζεται από άλλους όρους της αγοράς εργασίας, όχι από την ποιότητα, ούτε από την κοινωνική σημασία της δουλειάς του. Στο πλαίσιο αυτό δημιουργείται μια παράδοξη σχέση του εργαζόμενου προς την οικονομία, του πολίτη προς το κράτος. Το φαινόμενο αυτό το ονόμασε ο  Marx με μια παραπολύ εύστοχη λέξη: Αλλοτρίωση. «Αλλοτριώνεται», αποξενώνεται ο άνθρωπος από το έργο του. Το έργο και ο άνθρωπος δεν δένονται πια μαζί μέσα σε ένα κλοιό οικειότητας. Έχουν ξεκολλήσει. Συγχρόνως όμως ξεκολλάει ο άνθρωπος και ψυχικά από την κοινωνία. Η εργασία του, που άλλοτε ήταν υπόθεση ζωής, χαρά ζωής, γίνεται προϊόν που διατιμάται όπως όλα τα άλλα προϊόντα, σύμφωνα με το νόμο της προσφοράς και της ζήτησης. (…) Εύκολα μαντεύει κανείς τι τεράστια και περίπλοκα προβλήματα δημιουργούνται απ’ αυτή την κατάσταση, ψυχολογικά και ηθικά. Από την ώρα που η εργασία χάνει το βαθύτερο κοινωνικό προορισμό της και γίνεται εμπόρευμα, ο εργοδότης θεωρεί δικαίωμά του να προσπαθεί να την αγοράσει όσο γίνεται φθηνότερα. Μέσα στους υπολογισμούς του ο επιχειρηματίας λέει: τόσα για πρώτες ύλες, τόσα για εγκαταστάσεις, και τόσα για να αγοράσω εργασία. Όλα μπαίνουν πια στην ίδια μοίρα: το υλικό, το εργαλείο και ο άνθρωπος…

Με την εξέλιξη λοιπόν προς νέες μορφές παραγωγικής εργασίας, φοβούμαι πως όχι μόνο δεν καταλύσαμε τον αρχαίο θεσμό της του μέσα στην  δουλείας, αλλά ιδρύσαμε νέες μορφές μέσα στη μας «προχωρημένη» ή εξαιτίας της «προχωρημένης» οικονομίας. Μορφές που είναι πολύ επικίνδυνες για την ηθική υγεία της κοινωνίας.

Του προβλήματος η λύση θα αναζητηθεί κατά την ταπεινή μου γνώμη σε δύο επίπεδα. Το πρώτο είναι ο στίβος ο κοινωνικός και ο πολιτικός. Η ίδια η οικονομία θα επιβάλει στην πολιτική ηγεσία μορφές εργασίας πολύ πιο ανθρώπινες από όσες έχουν δημιουργηθεί μέχρι τώρα. Άλλωστε, η εργατική νομοθεσία έχει μια σταθερή τάση προς την κοινωνική προσφορά της εργασίας: ασφάλιση του εργαζομένου, πρόνοια την υγεία του, φροντίδα για τα γηρατειά του. Όσοι κερδίζουν από το μόχθο του είτε κεφαλαιούχοι είναι είτε κράτη πρέπει να καταλάβουν και να αναγνωρίσουν ότι μονιμότερα κέρδη είναι μόνο εκείνα που πραγματοποιούνται με πιο ανθρώπινο τρόπο εργασίας.

Σε ένα δεύτερο επίπεδο πρέπει να αξιοποιήσουμε καλύτερα τον παράγοντα αγωγή. Να στραφούμε προς την οικογένεια, το σχολείο, τα όργανα της πολιτείας που διαπαιδαγωγούν τον άνθρωπο και να αξιώσουμε να διαφωτίσουν τους νέους τι θα πει επάγγελμα, ποιο είναι το ηθικό νόημα και ο κοινωνικός προορισμός του.

Ερωτήσεις

1. Να συμπτύξετε το κείμενο σε 120 περίπου λέξεις.
2. Με ποιον/ ποιους τρόπους αναπτύσσεται η πρώτη παράγραφος;
3. Βρείτε τις διαρθωτικές λέξεις της πρώτης παραγράφου και τη σημασία τους.
4. Τι εννοεί ο συγγραφέας όταν μιλάει για αλλοτρίωση της εργασίας;
5. Σχολιάστε το ύφος του κειμένου. (απλό, επίσημο, τυπικό, οικείο, λογοτεχνικό, φυσικό, επιστημονικό;) Κριτήρια: λεξιλόγιο (επίσημο, επιστημονικό, καθημερινό), σύνταξη (μικροπερίοδος ή μακροπερίοδος λόγος, παρατακτική ή υποτακτική;), γλώσσα (αναφορική ή ποιητική λειτουργία;)

Ελεύθερος χρόνος και ψυχαγωγία: Απαντήσεις κριτηρίου 2

Περίληψη

Η συγγραφέας προβληματίζεται για την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου από το σύγχρονο άνθρωπο. Αρχικά, συνδέει τον ελεύθερο χρόνο με την εργασία, θεωρώντας ότι η διάρκειά της επηρεάζει την ποιότητα του ελεύθερου χρόνου. Όπως διαπιστώνει η συγγραφέας, η παρατεταμένη και κοπιαστική εργασία έχει ως αποτέλεσμα ο άνθρωπος να επιζητά την εκτόνωση και να αποφεύγει τις πνευματικές ενασχολήσεις, καταλήγοντας μονομερής. Εξάλλου, χωρίς να το συνειδητοποιεί, γίνεται θύμα της βιομηχανίας της ψυχαγωγίας. Η συγγραφέας καταλήγει ότι μόνο όταν αξιοποιεί το άτομο δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο του έχει πραγματική ελευθερία επιλογής,  ενώ ο παθητικός τρόπος διασκέδασης το οδηγεί στη χειραγώγηση και στην απώλεια της ποιότητας στη ζωή του.

Παρατηρήσεις στην περίληψη

Για να έχει η περίληψή σας συνοχή, αλλά και για να φανεί ότι παρακολουθείτε τη συλλογιστική πορεία του συγγραφέα, χρησιμοποιήστε τις κατάλληλες διαρθρωτικές λέξεις: βρείτε τι σχέση έχει η πρώτη με τη δεύτερη παράγραφο, η δεύτερη με την τρίτη και ούτω καθεξής και βάλτε τις κατάλληλες συνδετικές λέξεις: π.χ. γιατί, επειδή κλπ. Η σύνδεση δεν είναι απαραίτητο να στηρίζεται σε λέξεις αλλά μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ολόκληρες φράσεις, η να αναδείξουμε τη σχέση με ένα ρήμα: π.χ. αιτία αυτού του γεγονότος είναι …./ η συγγραφέας θεωρεί ότι αιτία …./ αιτιολογεί το φαινόμενο αυτό)

Παράγραφος

Ο άνθρωπος χρειάζεται τον ελεύθερο χρόνο για να χαλαρώσει και να ξεκουραστεί. Η εργασία είτε σωματική είτε πνευματική απαιτεί  να καταβάλουμε κάποιες δυνάμεις. Ο άνθρωπος όμως, ως βιολογικό ον με  περιορισμένα όρια σωματικής αντοχής, έχει ανάγκη από τον κατάλληλο χρόνο για να ανακτήσει τις δημιουργικές του δυνάμεις.. Εάν μάλιστα λάβουμε υπόψη μας το σύγχρονο εξαιρετικά οργανωμένο, μηχανοποιημένο και ανταγωνιστικό καθεστώς εργασίας, που εξαντλεί σωματικά και ψυχολογικά το άτομο, ο ελεύθερος χρόνος καθίσταται περισσότερο αναγκαίος για τη σωματική ανάπαυλα του εργαζομένου. Κατά τον ελεύθερο χρόνο του λοιπόν ο άνθρωπος απελευθερώνοντας τον εαυτό του από τις επαγγελματικές πιέσεις και ασχολούμενος με ευχάριστες δραστηριότητες ξαναβρίσκει τις δυνάμεις του και την βιολογική του ισορροπία.

Βιομηχανία ψυχαγωγίας= ο επιχειρηματικός τομέας  που σχετίζεται με την εκμετάλλευση του ελεύθερου χρόνου -  η έκφραση υπονοεί τη μαζοποίηση της ψυχαγωγίας και την εμπορευματοποίησή της

Τίτλος: Ελεύθερος χρόνος:  ψυχική ανανέωση ή εκτόνωση;

              

υποχρεωμένος = αναγκασμένος / υπονομεύει= υποσκάπτει

παραβλέψουμε= να αγνοήσουμε /αφήνει = επιτρέπει

κουλτούρας= πολιτισμού, καλλιέργειας/ ευτελούς = φτηνής, υποβαθμισμένης

ενισχύουν= τονώνουν, ενδυναμώνουν

δηλαδή=  επεξήγηση/ γιατί = αιτιολόγηση/ αλλά = αντίθεση 

Ελεύθερος χρόνος και ψυχαγωγία: Κριτήριο αξιολόγησης 2

Ελεύθερος χρόνος

Όταν ο ελεύθερος χρόνος μάς οδηγεί στη «λησμονιά»

Αιμ. Καράλη

    Η έννοια του ελεύθερου χρόνου είναι στενά συνδεδεμένη μ’ εκείνην της επιλογής. Κατά τη διάρκειά του ο άνθρωπος, τυπικά ή ουσιαστικά, επιλέγει τον τρόπο με τον οποίο θα διαθέσει τον εαυτό του. Ο συλλογισμός αυτός μας οδηγεί στο να αναζητήσουμε τη σχέση του ελεύθερου με τον «αναγκαίο», τον «υποχρεωτικό» χρόνο, το διάστημα, δηλαδή εκείνο κατά το οποίο ο άνθρωπος είναι υποχρεωμένος να κάνει «κάτι», όπως το να εργαστεί και να φοιτήσει.

Ο συσχετισμός «ελεύθερου» και «αναγκαίου» χρόνου είναι ιδιαίτερα σημαντικός γιατί από τη διάρκεια του τελευταίου δεν καθορίζεται μόνο η διάρκεια του πρώτου, αλλά και η ποιότητά του. Είναι ευνόητο πως ένας παρατεταμένος, κοπιαστικός και μη δημιουργικός εργάσιμος χρόνος δεν ευνοεί την πλήρη και δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου, υπονομεύει ακόμα και την ίδια την ύπαρξή του.

Στη μεγάλη πλειοψηφία η έννοια του ελεύθερου χρόνου ταυτίζεται μ’ αυτήν της ψυχαγωγίας. Όχι μιας ψυχαγωγίας η οποία θα αναπτύσσει την «ψυχή», θα προάγει την καλλιέργεια, αλλά μιας ψυχαγωγίας η οποία θα εκτονώνει, θα βοηθά τον άνθρωπο να ¨ξεχάσει» την καταπίεση την οποία δέχεται κατά τη διάρκεια του αναγκαίου χρόνου. Χωρίς να παραγνωρίζουμε την αναγκαιότητα της «εκτόνωσης», δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το πρόβλημα που δημιουργεί όταν γίνεται ο νόμος, ο κανόνας ψυχαγωγίας. Στην ουσία ο άνθρωπος δεν παρεμβαίνει δυναμικά στη ζωή του αλλά αφήνει τις δυσκολίες της ζωής δυναμικά να τον παρασύρουν. Η αναζήτηση αποκλειστικά και μόνο της λήθης, η επιδίωξη της αδράνειας του μυαλού οδηγούν τον άνθρωπο στο ν’ αναπαράγει μόνο τη βιολογική του δύναμη, ν’ αναπληρώνει τυπικά τις σωματικές και διανοητικές  δυνάμεις που ξόδεψε κατά τη διάρκεια της εργασίας, να συμμετέχει στη ζωή μονόπλευρα.

Ο άνθρωπος παγιδεύεται σ’ ένα περιβάλλον που του δημιουργεί την ψευδαίσθηση της ελευθερίας επιλογής. Το καθημερινό άγχος, η κούραση, η έλλειψη χρόνου, αλλά και η άγνοια τον οδηγούν στο να επιλέξει μόνο όσα του προσφέρει η βιομηχανία ψυχαγωγίας.

Όσο ο άνθρωπος συνειδητοποιεί τη δημιουργική του φύση, όσο αναζητά εξηγήσεις, όσο διευρύνει τα ερωτηματικά του, όσο προσπαθεί να ερμηνεύσει, όσο σκέφτεται κι αλλάζει, τόσο οι δραστηριότητές του και κατά τον ελεύθερο χρόνο του  θα ενισχύουν τη δημιουργικότητά του. Τότε πραγματικά θα επιλέγει. Όσο αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως αντικείμενο που απλώς παράγει για να επιβιώσει, ως άτομο που ζει απλώς για να ζει, τόσο και η κατανάλωση του ελεύθερου χρόνου θα χαρακτηρίζεται από παθητικότητα και υποταγή σ’ αυτό που μαζικά παράγει η βιομηχανία ονείρων, ψευδαισθήσεων και ευτελούς κουλτούρας. Τότε  ο τρόπος ζωής του θα προεπιλέγεται από άλλους.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:

1.      Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου σε 100  περίπου λέξεις

(προσπαθήστε να αξιοποιήσετε αποτελεσματικά τις διαρθρωτικές λέξεις: βρείτε τι σχέση έχει η πρώτη με τη δεύτερη παράγραφο, η δεύτερη με την τρίτη και ούτω καθεξής και βάλτε τις κατάλληλες συνδετικές λέξεις: π.χ. γιατί, επειδή κλπ. Η σύνδεση δεν είναι απαραίτητο να στηρίζεται σε λέξεις αλλά μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ολόκληρες φράσεις, η να αναδείξουμε τη σχέση με ένα ρήμα: π.χ. αιτία αυτού του γεγονότος είναι …./ η συγγραφέας θεωρεί ότι αιτία …./ αιτιολογεί το φαινόμενο αυτό)

2) Να δώσετε ένα δικό σας τίτλο στο κείμενο.

3) «επιδίωξη της αδράνειας του μυαλού», «βιομηχανία ψυχαγωγίας»:

α) σε κάθε μια από τις παραπάνω εκφράσεις  έχουμε αναφορική/κυριολεκτική  ή   ποιητική/μεταφορική  χρήση της γλώσσας;

   β) να δώσετε σύντομα το σημασιολογικό περιεχόμενο των εκφράσεων αυτών  

4. Να δώσετε συνώνυμα για τις παρακάτω λέξεις:

υποχρεωμένος, υπονομεύει, παραβλέψουμε, αφήνει, κουλτούρας, ευτελούς, ενισχύουν

5.  Να βρείτε τη σημασία των υπογραμμισμένων συνδετικών λέξεων 

δηλαδή, γιατί, αλλά